معدنکاری هر کشور را میتوان با دو عامل «علم و تکنولوژی» و «ماشین آلات و تجهیزات معدنی»، با دیگر کشورها مقایسه کرد. ضعف در این فاکتورها رکود و عدم رشد در فعالیت معدنکاری را سبب میشود. در حوزه معدن سه زمینه فعالیت اصلی وجود دارد که شامل اکتشاف، استخراج و فرآوری است. در کنار مسایل و تجهیزاتی که مستقیما با این حوزهها سر و کار دارند، تجهیزات معدنی پر اهمیتی در حوزههای دیگر نظیر بحثهای ایمنی نیز وجود دارد که کشور باید تلاش کند تا در این زمینهها خود را به تکنولوژی دنیا نزدیک کند.
اکتشاف
در حوزه اکتشاف عدم قطعیتهای پرشماری وجود دارد. این عدم قطعیت از طی ۳۰ سال گذشته به کمک روشهای اکتشافی جدید پیشرفت قابل توجهی داشتهاست به طوری که در بسیاری از موارد دقت دانشمندان در بحث شناسایی عیار، شکل و پراکندگی ذخایر افزایش یافتهاست. هر چند در سالهای اخیر دانشمندان ایرانی نیز برای همگام سازی این دانش با پیشرفت جهانی اقدام کردهاند، اما در بسیاری از موارد محدودیتهای موجود سبب عقب ماندگی شدهاست.
استخراج
در بحث استخراج در سالهای اخیر به دلیل محدودیتهایی که وجود داشتهاست، امکان خرید بسیاری از تجهیزات معدنی و ماشین آلات معدنی فراهم نبوده است. در این وضعیت در بسیاری از موارد تدابیری همچون خرید ماشینآلات معدنی دست دوم یا خرید دستگاههایی با کیفیت نامناسب به عنوان یک راهکار در نظر گرفته شده است. هر چند در بعضی از مقاطع زمانی این تصمیم به عنوان یک راهکار برای عبور از شرایط تحریمی ضروری بودهاست، اما نمیتوان تبعات منفی ناشی از آن را نادیده گرفت. افزایش هزینههای تولید به دلیل هزینه زیاد تعمیرات، نگهداری و استهلاک ناشی از بهکارگیری ماشین آلات معدنی نامرغوب بسیار بیشتر از حالت عادی است. از سوی دیگر در بسیاری از موارد دیده شده که عدم امکان دسترسی به انواع ماشین آلات معدنی سبب محدود شدن گزینههای فنی شدهاست.
برای مثال این مساله سبب نقض برخی از اساسیترین قواعد حمل ونقل در معادن روباز شدهاست. در معدنکاری نوین ارتباط سه دستگاه در معادن روباز از اهمیت خاصی برخوردار است و به آن مثلث طلایی ماشین آلات اصلی معدن گفته میشود که در راس آن سیستم بارگیری و در دو بخش دیگر سیستم حفاری و سیستم باربری قرار دارد. تناسب و ارتباط این سه دستگاه از لحاظ ظرفیت و حجم در طراحی معدن بسیار مهم است. در معادن کشورهای مطرح حوزه معدن در جهان ارتباط این ماشین آلات معدنی با دقت زیادی بررسی میشود و طراحان و مدیران حساسیت بالایی نسبت به کوچکترین عدم تناسبی در آن دارند.
از دیگر مسائل مهمی که در کشورهای مطرح معدنی بررسی میشود، لزوم استفاده از سیستمهای هوشمند کنترلی ماشین آلات معدنی است، به طوری که برخی از کشورهای معدنی به سمت حذف اپراتور از چرخه حمل و نقل و استخراج مستقیم ماده معدنی رفتهاند که باید درایران نیز کار جدی در مورد آن صورت بگیرد.
درخصوص عملیات انفجار که یکی از مهمترین عملیات در مرحله استخراج است نیز ضعفهایی در معادن کشور دیده میشود. الگوهای نوین انفجار و به کارگیری مواد منفجره ایمن در معادن کشورهای مطرح معدنی جهان نقش موثری در تولید بهینه داشته و در تولید سعی میشود تمام خوراک سیستم بارگیری توسط عملیات انفجاری صورت گیرد. این درحالیست که متاسفانه در برخی از معادن کشور ما فشار زیاد به سیستم بارگیری جهت کندن، موجب افزایش استهلاک دستگاه شده و راندمان تولید را به شدت کاهش میدهد.
فرآوری
در فرآوری مواد معدنی نیز فناوری روز به کمک معدنکاران آمده تا بتوانند به کمک ماشین آلات و تجهیزات معدنی جدید، مواد معدنی را با دقت بالا پرعیار کرده و در چرخه زنجیره ارزش مواد معدنی عرضه کنند. از سوی دیگر بسیاری از مواد معدنی که قابلیت استخراج نداشته را میتوان با روشهای فرآوری برجا به دست آورد. با این روش امروزه کشورهای مطرح معدنی در دنیا به دنبال استخراج ذخایر با احجام کم میروند و با کمک روشهای نوین استخراج کوچکترین و باریکترین ذخایر را نیز استخراج میکنند.
سایر تجهیزات معدنی
از مواردی که همواره به طور جدی در بحث معدنکاری مطرح است، انجام عملیات نقشه برداری است. امروزه در معادن بزرگ دنیا برای فراهم شدن امکان انطباق حجم مربوط به طرح استخراج، با حجم تولید شده، از سیستم نقشه برداری هوشمند با سرعت عمل بالا استفاده میشود. در این راستا از اسکنرهای سه بعدی در معادن استفاده میشود. با وجود این سیستم میتوان به صورت لحظهای نسبت به حجم جا به جا شده از نقاط مختلف معدن اشراف کامل داشت. بهکارگیری ابزارهای سنجش دقیق نقش مهمی در جلوگیری از بروز خطرات احتمالی مانند ریزش پله در معادن سطحی، ریزش دیواره و سقف در معادن زیرزمینی، نشتی آب در سازههای معدنی، کنترل درزه و ترکها و حرکت های احتمالی بلوکها و … دارد. اکثر معادن بزرگ دنیا این نوع تجهیزات معدنی را در اختیار دارند.
عملیات معدنکاری وابستگی زیادی به زیرساختهای مربوط به حمل و نقل اعم از ریل، جاده و بندرگاه دارد. تاثیرگذاری مستقیم هزینههای حمل و نقل مواد معدنی در خارج از محدوده معدن روی قیمت تمام شده محصول بسیار زیاد بوده و حتی به بیش از قیمت ماده معدنی میرسد. در کشورهای مطرح معدنی در دنیا به این موضوع توجه زیادی شدهاست، اما در ایران به رغم تاکیدهایی که تاکنون صورت گرفته هنوز به استانداردهای مورد نظر نرسیدهایم.
البته در نهایت باید یادآور شد ورود برخی از فعالان قدرتمند این حوزه در سالهای اخیر و سرمایهگذاری خوبی که در زمینه کسب و کارهای نوپا شروع شدهاست بسیار امیدوارکننده خواهد بود.
